اتفاقی عجیب در درختان خرما

درخت خرما یکی از درختان  مناطق گرمسیری است که در کشور ما در محدوده وسیعی از بندر گواتر در استان سیستان و بلوچستان  تا خوزستان در جنوب، همچنین در استان خراسان جنوبی جنوب  استان کرمان و جنوب استان یزد کشت می شود. درخت خرما انواع مختلفی دارد.

در شهرستان میناب که دارای باغات وسیع و بزرگی از نخیلات است امسال بر اثر بارندگی هایی که در آخر سال 87 و ابتدای سال 88 شد باعث بهم خوردن ساعت ژنتیکی این درختان شده و اکنون (خرداد ماه) که محصول خرما (رطب) از بعضی از درختان نخل مثل نمونه "آل مهتری"  قابل برداشت است تعداد دیگری از درختان اکنون در حال گل دادن هستند.

در تصویر زیر که از یک درخت خرما گرفته شده است این موضوع کاملا مشخص است.

این اتفاق نادر، و بر اساس گفته سالخوردگان برای اولین بار است که مشاهده شده است. در ختان خرما در استان هرمزگان معمولا در ماههای بین دی تا بهمن گل می دهند و با دست گرده افشانی می شوند.

در درخت خرما که جزئی از گروه درختان تک لپه است، درخت ماده و نر بصورت جدا گانه هستند و گرده افشانی در این درختان معمولا بو سیله انسان انجام می شود بدین صورت که باغدارن خوشه های درختان نر را که حاوی گرده گل است از درخت نر بوسیله داس بریده و بر روی درختان ماده منتقل می کنند. این عمل توسط عوامل دیگر نظیر باد و زنبورها خصوصا زنبور عسل نیز انجام میشود.

آفات مهم درختان خرما 4

كنه گرد آلود يا تارعنكبوتي خرما (Paratetranychus afrasiaticus M .)

 كنه گردآلود خرما يكي ديگر از آفات زيان آور خرما در مناطق خرما خيز كشور است اين كنه از شيره نسوج برگهاي جوان و ميوه هاي خرما تغذيه مي كند بر اثر تغذيه رنگ طبيعي برگ و ميوه ها تغيير يافته به رنگ خاكستري سفيد و يا زرد كمرنگ در مي آيد .خرما هاي اسيب ديده شكاف برداشته و مواد قندي و شيره نباتي از ان خارج مي شود پوست ميوه نيز سخت و خشك مي گردد در نخلستانهاي جنوب در مواقع طغيان كنه گرد آلود خوشه هاي خرما پوشيده از غبار شده و ميوه هاي خرما چروكيده و بر روي زمين   مي ريزند و دهقانان ناچاراً اين قبيل خرما را به مصرف و تغذيه دام مي رسانند.

 مشخصات كنه:

تخم كنه سفيد متمايل به زرد و شفاف است و بر روي ميوه ها و داخل تارهاي عنكبوتي ديده مي شود پوره‌ها كمرنگ يا سفيد تيره بوده و بعضي اوقات به رنگ زرد نارنجي ديده مي شود چشمها قرمز درخشان است و در اين موقع سه جفت پا دارد .

كنه بالغ به رنگ سفيد تيره مخلوط با كمي زردي است شكل كنه بيضي و انتهاي بدن كنه نر قدري باريك و مثلثي شكل است كنه ماده 3/0 ميليمتر و نر ان 2/0 مليمتر طول دارد كنه بالغ داراي 4 جفت پا     مي باشد .

 زيست شناسي :

كنه گرد آلود خرما ساليانه 10 تا 12 نسل دارد تمام سال روي درختان خرما و گياهان ميزبان فعاليت    مي كند و زمستان را لاي ليف و حصير درختان خرما مي گذراند . در فصول مساعد در قسمت تاج درخت و قاعده برگچه هاي خرما زندگي كرده سپس روي ميوه هاي نارس ظاهر مي گردد .

گرما در كوتاه شدن دوره يك نسل و همچنين فعاليت كنه تاثير دارد . هر قدر گرما زياد شود فعاليت كنه‌ها زياد تر شده و به وسيله تارهاي عنكبوتي كه مي تند بر روي شاخه ها ، ميوه ها ، خوشه خرما و قسمتهاي سايه دار درخت فعاليت مي كند . در جنوب ايران در ماههاي تير و مرداد كه ميوه هاي خرما خارك مي شوند كنه ها شديد ترين حملات خود را آغاز مي نمايند .

هر كنه ماده 50 تا 100 تخم مي گذارد و محل تخم گذاري كنه در قاعده برگچه، روي ميوه و خوشه خرما است . رنگ تخم ها زرد شفاف بوده ولي بعداً كدر مي شود . دوره زندگي كنه ها در فصول مناسب بهار و تابستان 22 الي 31 روز است ولي در زمستان ممكن است تا 5 ماه طول بكشد و در فصل زمستان كنه ها در لابلاي ليف و حصير تنه درختان خرما زمستان گذراني مي كنند و در اوايل بهار بر روي مرغ و بعضي ديگر از گياهان خانواده غلات زندگي و زاد و ولد مي نمايند و به محض اينكه ميوه هاي خرما خارك گرديدند روي خوشه هاي خرما رفته فعاليت بعدي را روي نخيلات ادامه مي دهند و ضررهاي جبران ناپذيري مي‌زنند.

روشهاي مبارزه :

بهترين زمان سمپاشي براي كنه غبارآلود خرما در مناطق جنوبي كشور نيمه اول خردادماه است . سمومي كه در اين مورد مي‌توان به مصرف رسانيد ، عبارتند از :

1 ـ گوگردهاي قابل حل در آب به نسبت 1 تا 3 در 1000 بسته به نوع گوگرد را مي‌توان با اختلاط در آب عليه كنه‌ها به كار برد ، سموم گوگردي متداول در بازار عبارتند از كوزان ، الوزال ، اولتراسوفر ، سولفورون و …

2 ـ سم مروسيد (بيناپاكريل ) به نسبت 2 در 1000 مخلوط در آب ، كنه هاي بالغ و پوره ها را معدوم مي‌نمايد ( مصرف سم 2 ليتر در هكتار )

3 ـ سم تديون (تتراديفون) به نسبت 2 در 1000 محلول در آب اثر بسيار مطلوبي دارد ، اين سم تخم كنه‌ها را عقيم ساخته و تلفات زيادي به پوره ها وارد مي‌آورد .( مصرف سم 2 ليتر در هكتار ) .

4 ـ سم اكتليك (پيريميفوس متيل) امولسيون 50% به نسبت 2 در 1000 مخلوط با آب (مقدار مصرف سم دو ليتر در هكتار ) عليه كنه ها بسيار موثر است .

آفات مهم درختان خرما 3

كرم گرده خوار خرما (Arenipses Sabella HMP )

 

اين آفت در تمام مناطق خرماخيز كشور وجود دارد زيان آفت از هنگام تركيدن غلافهاي خرما شروع مي‌شود . لاروهاي جوان در بهار از گرده هاي خرما تغذيه كرده وسبب مي‌شود خوشه ها شكل اصلي خود را از دست داده و با بودن رطوبت در بهار و حمله قارچها و باكتريها خوشه هاي آفت زده سياه شوند .

كرمهاي نسل دوم آفت از خرماهاي پوديز تغذيه مي‌كنند بر اثر زيان حاصله دانه هاي خرما از سبز روشن به زرد تيره تغيير و با وجود قارچ فوماژين در طبيعت دوده اي شكل مي شوند ميزان خسارت اين آفت در نخلستانها از 5 تا 10 درصد ديده شده است .

  مشخصات ظاهري آفت :

 حشره بالغ پروانه اي است كه حدود 34 تا 40 ميليمتر درازي بالهاي آن مي‌رسد رنگ عمومي پروانه تيره است و شاخكها نخوش .لارو آفت سياه قهوه اي و طول به 40 ميليمتر مي‌رسد شفيره آفت دراز و كشيده و سفيد رنگ است .

 زيست شناسي آفت :

اين آفت در سال دو نسل دارد پروانه هاي نسل اول در بهار موقعي است كه غلافهاي خرما هنوز باز نشده   از شفيره زمستاني خود خارج مي گردند . پروانه ماده پس از جفت گيري تخمهاي خود را در انتهاي غلاف خرما ويا كنار ساقه و برگچه هاي خرما مي گذارد زمان تفريخ تخم حشره 10 روز است كرمها به محض خروج از گرده گل پوست غلاف خرما و بلاخره ميوه خرما تا موقعي كه به اندازه نخود مي‌شوند تغذيه مي‌كنند . دوره لاروي آفت 25 تا 30 روز است سپس ليف و تاج درخت شفيره و پس از 10 تا 15 روز پروانه نسل دوم ظاهر مي شود ودوره زندگي يك نسل آفت 60 تا 65 روز است كرمهاي نسل دوم از خرماي خارك و رطب تغذيه مي‌كنند وسپس در قسمت تاج درخت شفيره شده زمستان گذزاني مي نمايند . گاهي عده اي از اين كرمها با خرما به انبار ها منتقل شده و نسل سوم خود را در محيط انبار مي‌گذرانند .

 مبارزه :

آفت گرده خوار خرما نياز به مبارزه جداگانه نداردند در مناطقي كه با كرمهاي ميوه خوار و زنجره خرما مبارزه مي‌نمايند اين آفت نيز از بين مي‌رود .

آفات مهم درختان خرما 2

 

 كرم ميوه خوار خرما :( Batrachedra amydraula Meyr )

 

كرم ميوه خوار خرما در تمام مناطق خرما خيز كشور وجود دارد و زيان فاحشي به ميوه هاي درختان خرما وارد مي آورد كرم ميوه خوار خرما از ميوه هاي نارس خرما تغذيه ميكند و بر اثر اين تغذيه ميوه ها روي زمين مي افتند . ريزش ميوه از 10 الي 15 روز پس از تلقيح خرما شروع و تا هنگامي ميوه هاي خرما به اندازه يك بادام مي شوند ادامه پيدا مي كند طرز زيان آفت بدين قرار است كه كرم مذكور قسمت انتهايي ميوه خرما را سوراخ كرده و خود را به هسته خرما مي رساند و از هسته وگوشت تغذيه مي كند سپس محل ديگري را سوراخ كرده و خارج مي شود در نتيجه ارتباط ميوه با دم خوشه قطع گرديده ، ميوه چروكيده و رنگ آن تغيير يافته ( قرمز تيره مي شود ) و بر روي زمين مي ريزند  زيان اين آفت در نخلستانهاي كشور حدود 20% ودر سالهاي طغيان در حدود 70% ديده شده است اين افت را اهالي جنوب كشور ما خميره يا سرخه مي گويند .

مشخصات ظاهري :

حشره بالغ عبارت است از پروانه اي به رنگ خاكستري مايل به سفيد با پولكهاي نقره و در سطح بدن نقطه هاي كوچك  قهوه اي دارد و در انتهاي بطن حشره يك دسته موي سفيد مايل به بور ديده مي شود ، شاخكها نخوش و داراي بندهاي بسيار كوچكي است كه تعدادشان از يكصد عدد تجاوز مي كند عرض بدن پروانه با بالهاي باز 11 تا13 ميليمتر و طول آن 6 تا 8 ميليمتر مي باشد .

لارو آفت به رنگ سفيد مايل به زرد بوده ودرازاي آن به 10 تا 12 ميليمتر مي رسد .

شفيره زرد رنگ و بيضي شكل است و تخمهاي پروانه به رنگ سفيد شيري بوده شكل آن كروي و يك ميليمتر قطر دارد .

 

زيست شناسي :

كرم ميوه خوار در سال سه نسل دارد ، پروانه ها از لاروهايي كه در زمستان را در لابلاي پوسته تنه درخت و بالاي شاخه ها در داخل پيله اي گذرانده و در بهار در موقع گرده افشاني تبديل به شفيره شده پس از يك هفته تا 10 روز پروانه ها ظا هر مي شوند و دوره زندگي پروانه ها 5 الي 8 روز است . پروانه ها پس از تغذيه از گرده هاي خرما جفتگيري كرده و ماده ها به طور انفرادي تخم ريزي مي نمايند محل تخم گذاري آفت بر روي انشعابات خوشه ، دم ميوه ، اطراف برگچه ها و بالاخره قاعده تاج درختان مي باشد .

دوره تفريخ تخمها معمولاً 7 روز است .كرمها به محض خروج از تخم خود را بر روي ميوه رسانيده ابتدا تار تنيده و خود را مستقر مي سازند و سپس ميوه را سوراخ كرده شروع به تغذيه از گوشت ميوه كرده و بلاخره خودرا به هسته خرما مي رساند بعد نقطه ديگر ميوه را سوراخ كرده خارج شده به ميوه دومي و سومي و حتي تا 5 ميوه خسارت وارد مي كند . دوره لاروي آفت 15 روز طول مي كشد و در اين مدت هر كرم از 3 تا 5 ميوه خرما تغذيه مي كند .

كرمها پس از طي دوره لاروي خود در لابلاي حصير يا ليف درختان خرما ، ميوه و يا انتهاي برگچه‌ها شفيره مي شوند دوره شفيرگي آفت 8 تا10 روز بوده و دوره كامل زندگي حشره 35 الي 40 روز است.

پروانه هاي نسل اول هنگامي كه ميوه هاي خرما به اندازه يك فندق و يا به اصطلاح محلي (پوديز ) مي‌شوند ظاهر شده و پروانه هاي نسل دوم نيز از تيرماه به بعد در موقعي كه خرما به اندازه يك بادام   (خارك ) گرديده ديده مي‌شوند و لاروهاي نسل سوم را بوجود مي‌آورند .

لاروهاي نسل سوم پس از بلوغ در داخل پيله تا اسفندماه زمستان گذراني كرده و در اوايل بهار شفيره شده و سپس حشره بالغ از آن خارج مي‌شود . در مناطق خرما خيز كشور در بهار و تابستان پروانه هاي اين آفت را مي توان شبها در منازل روستايي اطراف چراغ مشاهده نمود .

روشهاي مبارزه :

الف) مكانيكي :

در استان بلو چستان اهالي براي جلوگيري از آلودگي ميوه خوار خرما چند روز پس از تلقيح به وسيله الياف حصيري خوشه هاي خرما را مي پوشانند و پس از 30 تا 45 روز باز مي كنند و در اين مدت حشره بالغ نمي تواند روي خوشه و دانه هاي خرما تخم ريزي نمايد و در نتيجه ميوه هاي خرما از ريزش و آسيب محفوظ مي نمايد .

 

ب) شيميايي :

بهترين زمان سمپاشي عليه آفت ميوه خوار خرما در نوبت اول سمپاشي يك هفته الي 10 روز پس از تلقيح خرما و نوبت دوم 4 الي 5 هفته پس از اولين سمپاشي توصيه مي گردد .

 

بهترين سموم مورد عمل عبارتند از :

1ـ سم اكتليك (پيريميفوس متيل) امولسيون 50% به نسبت 2 در 1000مخلوط با آب (مقدار مصرف سم 2 ليتر در هكتار )

2ـ مالاتيون 57% به نسبت 2 در 1000 مخلوط با آب يا ديازينون 60% به نسبت يك در 1000 مخلوط در اب (مقدار مصرف سم 5/1 تا 2 در 1000.) سموم نامبرده عليه زنجره خرما نيز بكار برده     مي شود .در نخلستانهاي كه هر دو آفت وجود دارند كاربرد يكي از سموم بالا براي يك بار سمپاشي كافي است

3ـ سوين (كارباريل) 85% به نسبت 3 در 1000 مخلوط با آب با اختلاط يك سم كنه كش (مصرف سم 2 تا 5/2 ليتر در هكتار ).

آفات مهم درختان خرما 1

مقدمه

درخت خرما (Phoenix Deetylifera)  محصول مناطق گرم و نيمه‌گرم مرطوب است .مورخان موطن اصلي آنرا سرزمين بين النهرين و عده اي شمال آفريقا دانسته اند و معتقدند از اين مناطق به كشورهاي ايران ، پاكستان ، هندوستان ،مالزي ، كاليفرنيا و بالاخره اسپانيا و جنوب فرانسه انتشار يافته است و به سخن ديگر درختان خرما امروزه در جهان در فواصل كمربند 12 الي 37 درجه عرض شمالي گسترش دارند .

در كشور ما خرما در سطح وسيعي، از قصر شيرين در غرب تا خور و بيابانك و طبس در شرق واز بندر گواترجنوبي ترين منطقه شرقي تا آبادان يعني سراسر سواحل درياي عمان و خليج فارس در مساحتي حدود 930000 كيلو متر مربع در 56% مساحت كل كشور انتشار دارند .

جمعيت نخيلات كشور ما تا قبل از جنگ تحميلي بين 22 تا 25 ميليون اصله و محصول خرما بين 320000 تا 350000 تن بوده كه از اين مقدار حدود 25% درصد آن ساليانه به خارج از كشور صادر مي‌گرديده است .

ميوه درختان خرماي كشور از نظر مرغوبيت در جهان بي نظير و ممتاز و تا كنون 200 رقم آن شناسايي شده ودر هر منطقه يا استان يكي ارقام نسبت به ساير واريته ها اكثريت دارند . چنانچه در مناطق غرب و خوزستان زاهدي و ساير (سعمران) در استان فارس و بنادر كبكاب و شاهاني ، در استان كرمان و هرمزگان مضافتي ، هليلي ، و پيارم و در استان سیستان و بلوچستان مضافتي ، رابي و دسكي هستند .

در پايان كشت خرما در ايران به دليل اهميت آن در ارتباط با تامين مواد غذايي ، صنعتي و نقش آن در اقتصاد كشاورزان مناطق خرما خيز به دليل داشتن ويژگيهاي صادراتي جزء با ارزشترين زراعتهاي مهم پرسود و استرتژيك محسوب مي شود .

 آفات مهم درختان خرما
1 ـ زنجره خرما

مناطق انتشار و زيان آفات :

 

زنجره خرما(Ommatissus Binotatus F) يكي از آفات زيان آور مناطق خرماخيز كشور مي باشد . افراد بالدار زنجره و پوره هاي آن به وسله خرطوم خود شيره برگها و مواد سبزينه را مكيده و فضولات شيرين و چسبناكي از خود در زير و روي برگ ترشح مي كند و در نتيجه ميوه هاي خرماريخته و آنچه مي ماند نامرغوب و لاغر و غير قابل مصرف مي شود و بر اثر حمله اين آفت تمام اعضاي فوقاني درخت چسبناك مي شود و به همين مناسبت اين آفت را در جنوب كشور شيره يا عسلك خرما مي گويند . اغلب زراعت هاي زير درختان خرما كه معمولاً سبزيكاري مي شود آلوده به شيره شده ، نامرغوب مي گردند .

 

مشخصات زنجره :

زنجره ماده بالدار داراي رنگ زرد روشن متمايل به سبز بوده ودرازاي بدن به 4 تا 6 ميليكمتر مي رسد . روي بدن اين آفت 4 تا 10 لكه سياه وجود دارد كه 2 تاي آن در قسمت پيشاني و 2 عدد ديگر آن در پشت سينه اول قرار دارد . و بقيه لكه ها در حلقه هاي شكم در زنجره ماده است و نر ها فاقد لكه‌ها در شكم هستند ، بالهاي نرها بلند تر از ماده هاست . هر يك از زنجره هاي نر و ماده 2 چشم مركب قرمز دارند كه در طرفين سر قرار گر فته و شاخكها نزديك چشمها واقع شده اند . دهان زنجره از خرطوم كوچكي تشكيل يافته كه بوسيله آن شيره نباتي را مي مكد ، تخم ريز زنجره ماده در انتهاي سطح زيرين شكم قرار دارد و از 2 زائده اره مانند خميده شده شبيه به خنجر تشكيل يافته كه بوسيله آن نقاط مختلف برگ ويا دمبرگ ها را سوراخ نموده  ودر داخل نسج نبات تخم ريزي مي نمايد سوراخها به رديف 3 تا 5 عددي است و سر تخم از سوراخ كمي بيرون است و در داخل هر سوراخ يك تخم قرار داده مي شود

 

زيست شناسي :

زنجره خرما در ايران ساليانه دو نسل دارد كه نسل زمستانه و تابستانه ناميده مي شود در جنوب ايران خروج پوره هاي زنجره از تخم هاي زمستانه از نيمه دوم اسفند ماه شروع شده تا اوايل خرداد ماه سال بعد ادامه پيدا مي كند. پوره ها از بدوخروج از تخم تا اينكه به مرحله بلوغ برسند 5 مرحله تغير سن مي دهند و بتدريج اعضا بدن آنها به خصوص بالها كامل مي شود دوره رشد و نمو پوره ها حدود 45 روز طول  مي‌كشد زنجره هاي بالدار نسل زمستانه از اوايل ارديبهشت ماه بتدريج ظاهر و تا اواخر تير ماه مشاهده   مي‌گردد مدت زندگي آنها 15 روز مي باشد و زنجره هاي نر و ماده در طي اين مدت جفتگيري كرده و ماده ها تخم ريزي مي نمايند اين تخم ها را نسل تابستانه مي نامند .

تخم ريزي نسل تابستانه زنجره خرما در نخلستانهاي بندر عباس، ميناب و رودان از اواسط ارديبهشت ماه تا اوايل مرداد ماه ديده مي شود و خروج پوره هاي نسل تابستانه زنجره از اواسط تير ماه تا اواسط شهريور ماه ادامه مي يابد رشد و نمو پوره هاي نسل تابستانه زنجره از اواسط تير ماه تا باز شدن تخم ها آغاز و تا اواخر مهر ماه به طول مي انجامد . زنجره هاي بالغ نسل دوم يا تابستانه پس از جفتگيري تخم ريزي مي‌نمايند. تخم گذاري زنجره هاي ماده از شهريور ماه تا اواخر مهر ماه ادامه پيدا مي كند اين تخم ها نسل زمستانه را توليد خواهد كرد و تمام زمستان را به حال تخم در داخل رگبرگها باقي مي مانند در اواخر اسفند پوره هاي زمستانه ظاهر مي شوند . به طور كلي در مناطق خرما خيز كشور دوره كامل رشد و نمو زنجره از بدو تخم گذاري الي مرگ زنجره درنسل زمستانه حدود 255 تا 270 روز ودر نسل تابستانه حدود 105 تا 118 روز طول مي كشد .

 

مبارزه با زنجره :

مناسب ترين زمان سمپاشي موقعي كه 75% تخمهاي زنجره تفريخ شده باشند و سمپاشي نوبت اول يك هفته الي 10 روز پس از گرده افشاني درختان خرما و سمپاشي دوم پس از برداشت محصول خرما توصيه مي شود مهمترين سمومي كه در شرايط فعلي مي توان به كار برد عبارتند از :

 

1 ـ امولسيون مالاتيون 57% به نسبت 2 در 1000 مخلوط و با آب يا ديازينون 60% امولسيون به نسبت 1 در 1000 با آب .( مصرف سم در هكتار 5/1 الي 2 ليتر )

2 ـ سم ديميكرون (فسفاميدون ) 20% امولسيون به نسبت 5/1 تا2 در 1000 مخلوط با آب ( مصرف سم 2 ليتر در هكتار ) عليه زنجره نتايج خوبي داده و توصيه مي گردد .

3 ـ سم آكتليك ( پيريميوفوس متيل ) ( امولسيون 50% ) به نسبت 2 در 1000 مخلوط در آب         ( مقدار مصرف 2 ليتر سم در هكتار )

4 ـ سموم ديگري نيز روي زنجره ها مؤثر است كه با مراجعه كارشناسان و مروجين مي توان از آنها استفاده نمود ، در صورت وجود كنه روي برگهاي درختان خرما به هريك از سموم بالا بهتر است كنه كشي مانند تديون ( تتراديفون ) به نسبت 2 در 1000 و يا مروسيد (بينا پاكريل ) به نسبت 2 در 1000 اضافه شود ( مقدار مصرف سم 2 ليتر در هكتار) .

منابع: مرکز تحقیقات کشاورزی شهرستان میناب ، مجلات، کتابچه آفات درختان خرما و بررسی های میدانی
 در آینده مطالبی را در خصوص دیگر آفات مهم درختان خرما مثل

کرم میوه خوار خرما
کنه گرد آلود یا تار عنکبوتی خرما
کرم گرده خوار خرما
سپردار معمولی خرما
سوسک شاخک دار یا سوسک کره
چوبخوار خرما
شپشک شفاف
زنبوران زیان آور خرما
موریانه خرما

در همین وبلاگ درج خواهد شد.